عفونت گوش میانی یا اوتیت مدیا (otitis media)، یکی از رایج‌ترین دلایل مراجعه کودکان و بزرگسلان به پزشک متخصص گوش حلق و بینی یا متخصص ENT است. این عارضه التهابی و عفونی، گوش میانی را که در پشت پرده گوش قرار دارد، تحت تأثیر قرار می‌دهد. اوتیت مدیا حاد به طور ناگهانی شروع میشود و با درد همراه است. در مقابل، اوتیت مدیا مزمن به عفونت‌های طولانی مدت یا عودکننده گوش میانی اطلاق میشود که می‌تواند عوارض جدی‌تری به دنبال داشته باشد و بعضی اوقات نیاز به سمعک میباشد.
ساختار و عملکرد گوش میانی
گوش میانی، حفره‌ای پر از هوا در پشت پرده گوش است که حاوی استخوانچه‌های ریز شنوایی (چکشی، سندانی و رکابی) میباشد. این استخوانچه‌ها ارتعاشات صوتی را از پرده گوش به گوش داخلی منتقل می‌کنند و نقش حیاتی در شنوایی ایفا می‌کنند.
علائم و نشانه های عفونت گوش
- درد گوش، به خصوص هنگام دراز کشیدن
- کشیدن یا مالیدن گوش
- مشکل در خوابیدن
- گریه و بی‌قراری بیش از حد
- مشکل در شنیدن یا پاسخ به صداها
- از دست دادن تعادل
- تب بالای ۳۸ درجه سانتیگراد
- ترشح مایع از گوش
- سردرد
- کاهش اشتها
- درد گوش
- ترشح مایع از گوش
- مشکل در شنیدن
علت های عفونت گوش میانی
عفونت گوش میانی، که به آن اوتیت مدیا نیز گفته میشود، معمولاً در نتیجه ورود باکتری‌ها یا ویروس‌ها به گوش میانی ایجاد میشود. این عوامل بیماری‌زا اغلب در پی بیماری‌های دیگری مانند سرماخوردگی، آنفولانزا یا آلرژی‌ها به گوش میانی راه پیدا می‌کنند.
لوله استاش، مجرایی باریک است که گوش میانی را به پشت حلق متصل می‌کند. این لوله وظیفه مهمی در حفظ سلامت گوش میانی دارد. در حالت طبیعی، لوله استاش با باز و بسته شدن خود، فشار هوای گوش میانی را تنظیم کرده و ترشحات طبیعی را از گوش میانی به حلق تخلیه می‌کند.
اما در برخی موارد، این لوله به دلیل التهاب، تورم یا انسداد، عملکرد طبیعی خود را از دست می‌دهد. این اختلال در عملکرد لوله استاش، می‌تواند منجر به تجمع مایعات در گوش میانی شود که زمینه را برای رشد باکتری‌ها و ویروس‌ها فراهم کرده و در نهایت منجر به عفونت گوش میانی میشود.
چه عواملی باعث افزایش عفونت گوش میانی میشود؟
عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به عفونت گوش میانی را افزایش دهند، از جمله:
سن:
کودکان، به ویژه در دو سال اول زندگی، به دلیل ساختار آناتومیک خاص گوش میانی و سیستم ایمنی در حال تکامل، بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت گوش میانی هستند. لوله استاش در کودکان، باریک‌تر و افقی‌تر از بزرگسالان است که تخلیه ترشحات را دشوارتر کرده و باعث افزایش احتمال انسداد و عفونت میشود.
حضور در محیط‌های جمعی:
کودکانی که در مهدکودک‌ها، مراکز نگهداری کودکان یا سایر محیط‌های جمعی حضور دارند، به دلیل تماس بیشتر با سایر کودکان و عوامل بیماری‌زا، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت‌های تنفسی قرار می‌گیرند. این عفونت‌های تنفسی می‌توانند به راحتی به گوش میانی سرایت کرده و باعث عفونت گوش میانی شوند.
تغذیه با شیشه شیر:
تغذیه با شیشه شیر، به خصوص در حالت درازکش، می‌تواند خطر ابتلا به عفونت گوش میانی را افزایش دهد. در این حالت، شیر ممکن است از طریق لوله استاش به گوش میانی راه پیدا کرده و باعث التهاب و عفونت شود. تغذیه با شیر مادر، به دلیل وجود آنتی‌بادی‌ها و عوامل ایمنی در شیر مادر، می‌تواند به کاهش خطر عفونت گوش میانی کمک کند.
سابقه خانوادگی:
وجود سابقه خانوادگی عفونت گوش میانی در والدین یا خواهر و برادر، احتمال ابتلا به این عارضه را در کودک افزایش می‌دهد. این می‌تواند به دلیل عوامل ژنتیکی یا محیطی مشترک در خانواده باشد.
عوامل محیطی:
عوامل محیطی مختلفی می‌توانند در افزایش خطر ابتلا به عفونت گوش میانی نقش داشته باشند. قرار گرفتن در معرض دود سیگار، به ویژه در محیط‌های بسته، می‌تواند باعث تحریک و التهاب لوله استاش شود. همچنین، آلودگی هوا و تغییرات آب و هوایی می‌توانند سیستم ایمنی کودک را تضعیف کرده و او را مستعد ابتلا به عفونت‌های تنفسی و گوش میانی کنند.
سایر عوامل:
علاوه بر عوامل ذکر شده، عوامل دیگری مانند استفاده از پستانک، ابتلا به آلرژی، نقص‌های مادرزادی و ضعف سیستم ایمنی نیز می‌توانند خطر ابتلا به عفونت گوش میانی را افزایش دهند.
تشحیص عفونت گوش میانی
برای تشخیص دقیق عفونت گوش میانی، پزشک ابتدا به بررسی سوابق پزشکی شما و پرسش درباره علائم و نشانه‌های شما می‌پردازد. سپس با استفاده از دستگاهی به نام اتوسکوپ، داخل گوش‌های شما را معاینه می‌کند. این معاینه به پزشک امکان می‌دهد تا وضعیت پرده گوش و گوش میانی را بررسی کرده و علائم عفونت را شناسایی کند.
در طول معاینه با اتوسکوپ، پزشک ممکن است موارد قرمزی و التهاب پرده گوش، برآمدگی پرده گوش، ترشح از گوش، سوراخ (پارگی) در پرده گوش و حباب‌های هوا یا مایع پشت پرده گوش را مشاهده کند.
در صورتی که فرد سابقه عفونت‌های مکرر گوش داشته باشد یا پزشک به کاهش شنوایی مشکوک باشد، ممکن است انجام آزمایش شنوایی را توصیه کند. این آزمایش به بررسی میزان و نوع کاهش شنوایی کمک می‌کند و می‌تواند در تشخیص و درمان عفونت گوش میانی مفید باشد.
درمان عفونت گوش میانی
عفونت گوش میانی در بسیاری از موارد به خودی خود و بدون نیاز به درمان دارویی بهبود می‌یابد. در این شرایط، تمرکز بر تسکین درد و دادن زمان کافی به بدن برای بهبودی، بهترین رویکرد است.
برای کاهش درد ناشی از عفونت گوش میانی، می‌توانید از روش‌های ساده و خانگی زیر استفاده کنید:
- کمپرس گرم: قرار دادن یک حوله گرم یا کیسه آب گرم روی گوش آسیب‌دیده می‌تواند به تسکین درد کمک کند.
- قطره‌های گوش مسکن: استفاده از قطره‌های گوش بدون نسخه یا تجویزی پزشک می‌تواند درد را کاهش دهد.
- مسکن‌های خوراکی: مصرف داروهای ضد درد و تب مانند ایبوپروفن یا استامینوفن (به کودکان آسپرین ندهید) می‌تواند در کاهش درد و تب موثر باشد.
در موارد زیر، مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان مناسب ضروری است:
- کودکان زیر ۶ ماه: همه کودکان زیر ۶ ماه که تب یا علائم عفونت گوش دارند، باید توسط پزشک معاینه شوند.
- کودکان بالای ۶ ماه با علائم شدید: اگر کودک شما بالای ۶ ماه است اما تب بالای ۳۸.۹ درجه سانتیگراد، درد شدید یا علائم دیگری دارد، یا سابقه بیماری‌های زمینه‌ای دارد، باید به پزشک مراجعه کنید.
- عدم بهبود یا تشدید علائم: اگر علائم عفونت گوش پس از ۴۸ ساعت بهبود نیافت یا بدتر شد، باید به پزشک مراجعه کنید تا در صورت نیاز، آنتی‌بیوتیک تجویز شود.
درمان با آنتی‌بیوتیک:
عفونت گوش میانی می‌تواند ناشی از باکتری یا ویروس باشد. آنتی‌بیوتیک‌ها تنها در صورتی موثر هستند که عفونت ناشی از باکتری باشد. به همین دلیل، پزشکان معمولاً برای همه موارد عفونت گوش آنتی‌بیوتیک تجویز نمی‌کنند.
با این حال، در برخی موارد، مانند کودکان زیر ۲ سال، وجود تب بالا، ظاهر بیمارگونه یا عدم بهبود علائم پس از ۴۸ ساعت، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند. در صورت تجویز آنتی‌بیوتیک، بسیار مهم است که دارو را طبق دستور پزشک و تا پایان دوره درمان مصرف کنید، حتی اگر علائم بهبود یافته باشند.
جراحی:
در موارد نادر و در صورت عدم بهبود عفونت با درمان دارویی یا عود مکرر عفونت گوش، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند. این جراحی، که به آن میرنگوتومی و قرار دادن لوله تهویه می‌گویند، شامل ایجاد یک سوراخ کوچک در پرده گوش و قرار دادن یک لوله کوچک برای تخلیه مایعات و بهبود تهویه گوش میانی است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم عفونت گوش بیش از یک روز ادامه داشت یا در کودک زیر ۶ ماه رخ داد، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین، در صورت مشاهده درد شدید گوش، بی‌خوابی یا تحریک‌پذیری پس از سرماخوردگی، یا ترشح مایع، چرک یا خون از گوش، مراجعه به پزشک ضروری است.
پیشگیری از عفونت میانی گوش
برای کاهش خطر ابتلا به عفونت گوش میانی در کودکان، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- رعایت بهداشت: شستشوی منظم دست‌ها، تمیز کردن اسباب‌بازی‌ها و اجتناب از تماس نزدیک با افراد بیمار می‌تواند به پیشگیری از عفونت‌های تنفسی و در نتیجه عفونت گوش کمک کند.
- تغذیه با شیر مادر: تغذیه با شیر مادر در ۶ ماه اول زندگی، به دلیل وجود آنتی‌بادی‌ها در شیر مادر، می‌تواند سیستم ایمنی کودک را تقویت کرده و خطر ابتلا به عفونت گوش را کاهش دهد.
- واکسیناسیون: واکسیناسیون علیه بیماری‌هایی مانند آنفولانزا و پنوموکوک می‌تواند به پیشگیری از عفونت گوش کمک کند.
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود سیگار: دود سیگار می‌تواند باعث تحریک و التهاب لوله استاش شود.
- کاهش استفاده از پستانک: استفاده طولانی مدت از پستانک می‌تواند خطر عفونت گوش را افزایش دهد.
