کم‌شنوایی یک‌طرفه به شرایطی گفته می‌شود که در آن فرد تنها در یک گوش دچار افت یا از دست دادن شنوایی می‌شود. این وضعیت ممکن است در بدو تولد یا در طول زندگی به دلایل مختلف ایجاد شود. اگرچه بسیاری این نوع کم‌شنوایی را نسبت به ناشنوایی کامل ساده‌تر تلقی می‌کنند، اما در عمل، تأثیرات روانی، اجتماعی و شناختی قابل‌توجهی دارد. ناتوانی در تشخیص جهت صدا، دشواری در درک مکالمه در محیط‌های پر سر و صدا، کاهش تمرکز و افزایش خستگی ذهنی از جمله عوارض شایع آن است.
دلایل اصلی کم‌شنوایی یک‌طرفه
کم‌شنوایی یک‌طرفه، برخلاف ظاهر ساده‌اش، می‌تواند منشأ بسیاری از اختلالات در درک گفتار، تمرکز و تعاملات اجتماعی باشد. در این وضعیت، فرد تنها در یکی از گوش‌های خود دچار افت شنوایی می‌شود، در حالی که گوش دیگر عملکرد طبیعی دارد. بسیاری از بیماران تا زمانی که در محیط‌های شلوغ یا مکالمات چندنفره قرار نگیرند، متوجه این اختلال نمی‌شوند. آگاهی از دلایل بروز این نوع کم‌شنوایی، گام اول در مسیر تشخیص به‌موقع و جلوگیری از پیشرفت آن است. در ادامه به مهم‌ترین علل این اختلال می‌پردازیم.
۱. عفونت گوش
عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی گوش داخلی و میانی می‌توانند به ساختارهای شنوایی آسیب رسانده و منجر به افت شنوایی دائمی یا موقت در یک گوش شوند.
۲. ضربه فیزیکی به سر یا گوش
ضربات مستقیم یا غیرمستقیم به ناحیه گوش می‌تواند باعث آسیب به پرده گوش، استخوانچه‌های شنوایی یا عصب شنوایی شود. گاهی اوقات این آسیب‌ها ناشناخته باقی می‌مانند تا زمانی که علائم شنوایی بروز یابد.
۳. تومور عصبی شنوایی (نوروم آکوستیک)
این تومور خوش‌خیم که بر روی عصب شنوایی رشد می‌کند، ممکن است باعث کاهش تدریجی شنوایی، وزوز گوش و گاهی اختلال تعادل شود.
۴. قرار گرفتن در معرض صدای بلند به‌صورت یک‌طرفه
افرادی که در محیط‌های پر صدا کار می‌کنند یا به‌صورت یک‌طرفه در معرض صداهای بلند قرار می‌گیرند، مانند نوازندگان، تیراندازان یا کارگران صنعتی، در معرض خطر بالاتری هستند.
۵. عوامل ژنتیکی و مادرزادی
برخی نوزادان ممکن است به‌صورت مادرزادی دچار کم‌شنوایی یک‌طرفه باشند که معمولاً به دلیل ناهنجاری‌های رشدی، سندرم‌های ژنتیکی یا عفونت‌های دوران بارداری ایجاد می‌شود.
نشانه‌های کم‌شنوایی یک‌طرفه
کم‌شنوایی یک‌طرفه ممکن است در نگاه اول پنهان بماند، اما در زندگی روزمره تأثیرات محسوسی دارد. نشانه‌های این اختلال بسته به شدت و علت آن، می‌توانند تدریجی یا ناگهانی ظاهر شوند. در بسیاری از موارد، فرد تا زمانی که در موقعیت‌هایی خاص مانند محیط‌های شلوغ یا مکالمات تلفنی قرار نگیرد، متوجه افت شنوایی در یکی از گوش‌های خود نمی‌شود.
- افت واضح در شنوایی یک گوش
- دشواری در تشخیص جهت صدا
- مشکل در درک گفت‌وگو در محیط‌های شلوغ
- احساس پری یا زنگ زدن در گوش آسیب‌دیده
- دشواری در شنیدن مکالمات در فضاهای پر سروصدا
این نشانه‌ها ممکن است خفیف و تدریجی یا ناگهانی و شدید باشند. تشخیص به‌موقع می‌تواند از پیشرفت اختلال جلوگیری کند.
روش‌های تشخیص کم شنوایی یک طرفه گوش
تشخیص کم‌شنوایی یک‌طرفه نیازمند بررسی دقیق وضعیت شنوایی هر دو گوش است تا تفاوت عملکرد آن‌ها مشخص شود. در این فرآیند، متخصص شنوایی‌سنجی از ترکیبی از معاینات بالینی، آزمایش‌های شنوایی و در صورت نیاز تصویربرداری‌های دقیق برای یافتن علت اصلی استفاده می‌کند. تشخیص زودهنگام این اختلال، نقش کلیدی در موفقیت درمان و جلوگیری از پیشرفت آسیب دارد.
در ادامه به مهم‌ترین روش‌های تشخیص کم‌شنوایی یک‌طرفه اشاره می‌کنیم:
شنوایی‌سنجی (Audiometry)
اصلی‌ترین و رایج‌ترین تست تشخیص افت شنوایی، ادیومتری است. در این روش، پاسخ گوش به فرکانس‌های مختلف صدا در شدت‌های گوناگون اندازه‌گیری می‌شود. این تست برای هر گوش به‌صورت جداگانه انجام می‌گیرد و نموداری به نام ادیوگرام تهیه می‌شود که نوع و شدت کم‌شنوایی را مشخص می‌کند.
تست گفتاری در سکوت و نویز (Speech Audiometry)
این آزمون بررسی می‌کند که فرد تا چه حد توانایی شنیدن و درک کلمات را در شرایط آرام یا همراه با نویز زمینه دارد. کم‌شنوایی یک‌طرفه معمولاً باعث کاهش توانایی درک گفتار در محیط‌های پر سر و صدا می‌شود و در این تست به‌خوبی قابل مشاهده است.
تست‌های رفلکس آکوستیک (Acoustic Reflex Tests)
در این روش، واکنش عضله گوش میانی به صداهای بلند ارزیابی می‌شود. این تست به بررسی مسیر عصبی شنوایی کمک می‌کند و می‌تواند در تشخیص مشکلات عصبی مؤثر باشد.
آزمایش‌های تصویربرداری MRI یا CT اسکن
در صورتی که پزشک به وجود اختلالات ساختاری مانند نوروم آکوستیک (تومور عصب شنوایی) یا آسیب به عصب مشکوک باشد، تصویربرداری دقیق از گوش داخلی و عصب هشتم انجام می‌شود. MRI در این موارد، تصویری بسیار دقیق از عصب شنوایی ارائه می‌دهد.
بررسی تعادل (Vestibular Tests)
اگر بیمار همراه با کم‌شنوایی دچار سرگیجه، بی‌تعادلی یا احساس چرخش باشد، انجام تست‌هایی برای بررسی عملکرد سیستم دهلیزی گوش داخلی ضروری است. این آزمون‌ها کمک می‌کنند تا ارتباط بین شنوایی و تعادل در گوش آسیب‌دیده مشخص شود.
استفاده ترکیبی از این روش‌ها به متخصص شنوایی کمک می‌کند تا ضمن تشخیص دقیق نوع و شدت کم‌شنوایی، علت بروز آن را نیز شناسایی کرده و برنامه درمانی مناسب ارائه دهد.
روش‌های درمان کم‌شنوایی یک‌طرفه
درمان کم‌شنوایی یک‌طرفه بسته به علت، شدت و نوع اختلال، می‌تواند بسیار متنوع باشد. گاهی اوقات با یک درمان ساده دارویی قابل رفع است و در موارد دیگر نیاز به مداخلات تخصصی مانند خرید سمعک یا حتی کاشت حلزون وجود دارد. هدف اصلی در انتخاب روش درمانی، بازگرداندن حداکثری عملکرد شنوایی، کاهش اختلال در درک گفتار و بهبود کیفیت زندگی بیمار است. در ادامه، رایج‌ترین روش‌های درمان کم‌شنوایی یک‌طرفه را معرفی می‌کنیم.
| کاربرد | مزایا | محدودیت‌ها | نوع درمان |
| درمان کم‌شنوایی ناشی از عفونت گوش | درمان غیرتهاجمی، هزینه مناسب، دسترسی آسان | فقط در موارد عفونی کاربرد دارد، نیازمند تشخیص زودهنگام | داروهای ضد التهاب یا آنتی‌بیوتیک‌ها |
| مناسب برای افرادی با یک گوش ناشنوا و یک گوش سالم | بدون جراحی، بهبود درک گفتار در فضاهای شلوغ | نیاز به تنظیم دقیق و استفاده مستمر روزانه | سمعک‌های CROS یا BiCROS |
| برای کم‌شنوایی کامل و شدید یک‌طرفه | بازگرداندن بخشی از شنوایی، مناسب در موارد پیشرفته | پرهزینه، نیازمند جراحی و مراقبت پس از عمل | کاشت حلزون |
| درمان تومورهای عصب شنوایی یا مشکلات ساختاری | راه‌حل ریشه‌ای در موارد خاص | ریسک جراحی، نیازمند دوران نقاهت و بررسی دقیق | جراحی |
۱. درمان دارویی
اگر کم‌شنوایی ناشی از عفونت گوش میانی یا داخلی باشد، معمولاً درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد التهاب یا داروهای ضدویروس آغاز می‌شود. در مواردی که کم‌شنوایی به‌صورت ناگهانی بروز می‌کند (اصطلاحاً سکته گوش)، درمان با کورتون‌های خوراکی یا تزریقی در ۷۲ ساعت اول بیشترین تأثیر را دارد.
۲. استفاده از سمعک CROS یا BiCROS
در شرایطی که یکی از گوش‌ها عملکرد شنوایی خود را از دست داده و گوش دیگر سالم است، استفاده از سمعک‌های CROS (Contralateral Routing of Signal) یا BiCROS توصیه می‌شود. این دستگاه‌ها صدا را از سمت گوش ناشنوا دریافت کرده و به گوش سالم منتقل می‌کنند، در نتیجه میدان شنوایی دوطرفه شبیه‌سازی می‌شود.
۳. کاشت حلزون
در مواردی که شنوایی در یک گوش به‌طور کامل و غیرقابل برگشت از بین رفته باشد، و سایر درمان‌ها مؤثر واقع نشده باشند، کاشت حلزون یکی از راهکارهای نوین و پیشرفته است. این روش از طریق تحریک مستقیم عصب شنوایی با استفاده از الکترود، امکان شنیدن صداها را تا حد زیادی فراهم می‌کند.
۴. جراحی
در موارد خاص، مانند وجود تومور نوروم آکوستیک یا آسیب ساختاری شدید در گوش میانی یا داخلی، عمل جراحی ممکن است ضروری باشد. هدف از این جراحی‌ها حذف تومور، ترمیم ساختار گوش یا آزادسازی مسیر عصب شنوایی است.
۵. توانبخشی شنوایی و گفتاردرمانی
در کنار درمان‌های پزشکی و دستگاهی، استفاده از خدمات توانبخشی شنوایی و گفتاردرمانی به بیماران کمک می‌کند تا با شرایط جدید خود سازگار شوند، مهارت‌های درک گفتار خود را تقویت کنند و کیفیت ارتباطات اجتماعی‌شان را افزایش دهند.
در مجموع، انتخاب روش درمان باید با نظر متخصص شنوایی‌سنجی و پزشک گوش، حلق و بینی انجام شود. درمان زودهنگام نه‌تنها احتمال بهبودی را افزایش می‌دهد، بلکه از بروز اختلالات روانی و اجتماعی در بلندمدت جلوگیری خواهد کرد.
جدول مقایسه روش‌های درمانی
| موارد کاربرد | مزایا | محدودیت‌ها | نوع درمان |
| کم‌شنوایی کامل در یک گوش | بدون نیاز به جراحی، کاربرد روزانه | نیاز به تنظیم تخصصی | سمعک CROS/BiCROS |
| عفونت گوش داخلی یا میانی | کم‌هزینه، درمان سریع | فقط برای موارد عفونی | داروهای آنتی‌بیوتیک |
| کم‌شنوایی شدید یا مادرزادی | بازگشت نسبی شنوایی، دائمی | نیازمند جراحی و مراقبت طولانی | کاشت حلزون |
| نوروم آکوستیک، آسیب ساختاری | درمان قطعی تومور یا ناهنجاری‌ها | پرهزینه و نیازمند دوره نقاهت | جراحی تومور یا ساختار |
تفاوت گوش راست و چپ در پردازش صدا
از لحاظ ساختار، تفاوتی بین گوش چپ و راست وجود ندارد، اما نحوه پردازش صدا در مغز ممکن است بسته به نیمکره غالب فرد متفاوت باشد. مثلاً در افراد راست‌دست، نیمکره چپ مغز که با گوش راست در ارتباط است، در پردازش گفتار نقش پررنگ‌تری دارد. بنابراین در این افراد، کم‌شنوایی در گوش راست می‌تواند تأثیر بیشتری بر درک گفتار داشته باشد. با این حال، این موضوع از فردی به فرد دیگر متفاوت است و بر اساس نتایج آزمون‌های ادیومتری و گفتاردرمانی، می‌توان تصمیمات درمانی دقیق‌تری اتخاذ کرد.
علت نشنیدن گوش راست
از دست دادن شنوایی در گوش راست می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. برخی از مهم‌ترین علت‌ها عبارتند از:
- آسیب به عصب شنوایی راست به دلیل ضربه، عفونت یا اختلالات عصبی
- قرارگیری مداوم در معرض صدای بلند از سمت راست (مثلاً هدفون یا دستگاه صنعتی)
- وجود جرم گوش یا جسم خارجی در مجرای گوش راست که باعث انسداد انتقال صدا می‌شود
- پاره شدن پرده گوش راست به دنبال ضربه یا عفونت
- تومور عصب هشتم (نوروم آکوستیک) در سمت راست که باعث فشار بر مسیر شنوایی می‌شود
- سکته مغزی در نیمکره چپ مغز که می‌تواند بر شنوایی گوش راست اثر بگذارد، زیرا پردازش صداها به‌طور متقاطع انجام می‌شود
علت نشنیدن گوش چپ
ناتوانی در شنیدن با گوش چپ نیز ممکن است از علل مشابهی ناشی شود، اما موارد زیر به‌صورت خاص می‌توانند مرتبط با گوش چپ باشند:
- کم‌شنوایی ژنتیکی یا مادرزادی در سمت چپ
- ضربه یا التهاب یک‌طرفه در گوش چپ
- قرار گرفتن در معرض منابع صوتی بلند در سمت چپ (مثلاً هنگام رانندگی با پنجره باز)
- اختلالات مغزی در نیمکره راست که مرکز پردازش گوش چپ است
- تجمع جرم یا مایع در گوش میانی چپ به دنبال سرماخوردگی یا آلرژی
اگر فرد به‌طور ناگهانی یا تدریجی متوجه کاهش شنوایی در یکی از گوش‌ها شد، باید هرچه سریع‌تر برای انجام تست شنوایی و بررسی تصویربرداری‌های لازم به متخصص شنوایی‌سنجی یا گوش، حلق و بینی مراجعه کند. تشخیص زودهنگام، کلید اصلی جلوگیری از پیشرفت اختلال است.
کم‌شنوایی ناگهانی یک‌طرفه (سکته گوش)
اگر فردی به‌طور ناگهانی دچار افت شنوایی در یک گوش شود، باید فوراً به پزشک مراجعه کند. این حالت که گاهی به «سکته گوش» معروف است، ممکن است ناشی از ویروس، مشکلات عروقی یا التهابات عصبی باشد و درمان سریع آن با داروهای کورتونی شانس بهبودی را بالا می‌برد.
کم‌شنوایی یک‌طرفه در کودکان
این اختلال در کودکان ممکن است باعث مشکلات یادگیری، تأخیر گفتار و انزوا شود. شناسایی به‌موقع، استفاده از سمعک مناسب و آموزش‌های توانبخشی می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند.
چه کسانی در معرض خطر هستند؟
کم‌شنوایی یک‌طرفه می‌تواند در هر سنی و در هر شرایطی رخ دهد، اما برخی افراد به‌دلایل محیطی، ژنتیکی یا شغلی بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند. شناسایی این گروه‌های پرخطر، به متخصصان و خانواده‌ها کمک می‌کند تا با نظارت و پیشگیری مناسب، از آسیب‌های جدی شنوایی جلوگیری کنند.
در ادامه گروه‌هایی را معرفی می‌کنیم که بیشترین ریسک ابتلا به کم‌شنوایی یک‌طرفه را دارند:
- کارگران صنعتی
- نوازندگان و دی‌جی‌ها
- سربازان، تیراندازان و ورزشکاران حوزه شکار
- نوزادان با سابقه عفونت یا زایمان سخت
- سالمندان
- افراد دارای سابقه خانوادگی اختلالات شنوایی
- افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی یا عروقی (بیماری‌هایی مانند دیابت، مولتیپل اسکلروزیس (MS)، فشار خون بالا یا سکته مغزی)
نتیجه‌گیری
کم‌شنوایی یک‌طرفه اختلالی است که گرچه ممکن است در ابتدا جدی به نظر نرسد، اما در صورت نادیده گرفتن می‌تواند عوارض متعددی ایجاد کند. تشخیص زودهنگام، استفاده از روش‌های درمانی مناسب و رعایت نکات پیشگیرانه می‌تواند تأثیر چشم‌گیری در بهبود کیفیت زندگی مبتلایان داشته باشد.
سوالات متداول
آیا کم‌شنوایی یک‌طرفه دائمی است؟
بستگی به علت آن دارد. در برخی موارد با درمان به‌موقع قابل برگشت است.
سمعک CROS برای چه کسانی مناسب است؟
برای افرادی که یک گوش آن‌ها کاملاً ناشنواست و گوش دیگر سالم است.
آیا کودکان هم می‌توانند از سمعک‌های یک‌طرفه استفاده کنند؟
بله، در صورت تجویز متخصص و بررسی شرایط کودک.
کم‌شنوایی ناگهانی را چگونه باید درمان کرد؟
با مراجعه فوری به پزشک و شروع درمان دارویی طی ۷۲ ساعت اول.
آیا کاشت حلزون برای همه مناسب است؟
خیر، تنها برای افرادی با افت شنوایی شدید که سایر روش‌ها پاسخ‌گو نیستند.
